Hormona erişim haktır

Bir grup trans aktivist hormona erişememe sorunlarına dikkat çekmek için Hormona Erişim Kampanyası (HEK) başlattı.

 

Hormona Erişim Kampanyası; bir araya gelerek güçlenmeyi, dayanışmayı büyütmeyi ve sağlık politikalarının ayrımcılık üreten yapısının hayatları nasıl etkilediğini duyurmayı amaçlıyor. İhtiyaç duyulan ürünlerin çok pahalı olması ve erişmekte de çok zorluk çekildiği bu dönemde başlatılan HEK, "Hormona erişim haktır!” sloganıyla kampanyayı yaygınlaştırmaya davet ediyor. 

 

Aktivistlerden yapılan açıklamada şöyle:

 

İnsanların sağlık hizmetlerine erişiminde toplumsal cinsiyet, gelir vb eşitsizliklerden kaynaklanan büyük bir uçurum söz konusu. Buna transfobik tutum ve süreçleri de eklediğimizde translar açısından bu uçurum daha da büyüyor. Bizler en temel insan haklarından yararlanamıyor oluşumuzun hayatlarımız üzerindeki sonuçlarını görünür kılmak istiyoruz. Buradan hareketle Hormona Erişim Kampanyası çatısı altında toplandık. 

 

Hormona erişimde karşılaştığımız zorluklar sağlık alanında maruz kaldığımız hak ihlallerinden yalnızca biri. Bir taraftan zamlar bir taraftan hormonların uzun süredir ne eczanelerde ne de ecza depolarında bulunamıyor oluşu ve akıbetinin belirsizliği hormon terapisini sürdüren ya da başlamak isteyen translar için kaygı verici bir duruma işaret ediyor. İstanbul Eczacı Odası Başkanı Şeker Pınar Özcan’a göre, nisan ayında hormon ilaçlarının da olduğu 508 ilaca yüzde 1 ile yüzde 200 arasında değişen oranlarda yapılan zam da bu ilaçların temin edilmesinde yalnızca geçici bir rahatlama sağlayacak. 

 

Hormona Erişim Kampanyasıyla, bu soruna karşı bir araya gelerek güçlenmeyi, dayanışmayı büyütmeyi ve sağlık politikalarının ayrımcılık üreten yapısının hayatlarımızı nasıl etkilediğini duyurmayı amaçlıyoruz. Durumun psikolojik ve hukuki boyutunu aktarmamızda bizle görüşlerini paylaşan Avukat Eren Keskin ve Psikolog Beyza Bilal’e teşekkür ederiz.

 

Hormona erişim haktır!

 

Avukat Eren Keskin : Hormona Erişim ve İnsan Hakları 

 

Yaşadığımız coğrafyada erkek egemen feodal homofobik transfobik bakış açısı çok yaygın. Lgbti + bireyler yaşamın her alanında cinsiyet kimliklerini savunmak ve yaşamak adına büyük mücadele veriyorlar. En görünür olmaları açısından en büyük sorunları da trans bireyler yaşamakta.

 

Özellikle cinsiyet uyum süreçlerinde son derece elzem olan hormona ulaşmakta büyük zorluk çekiyorlar. İhtiyaç duyulan ürünler çok pahalı olduğu gibi çoğu zamanda ulaşmakta çok zorluk çekiyorlar. Oysa hormon ihtiyacı trans bireyler için hayati önemde. Bu nedenle bu konuda yapılacak dayanışma çalışmalarına ve desteğe çok ihtiyaç var. İktidarların bize ‘normal’ diye sunduğu bakış açısını kabul etmiyorsak dayanışmaya katkı sunmalıyız.

 

Psikolog Beyza Bilal: Hormona Erişim ve Ruh Sağlığı

 

Temel özgürlüklerin ve haklara erişimin, hak ihlallerinin ve hakların kısıtlanmasının bireylerin ruh sağılığıyla doğrudan ve dolaylı şekilde etkileşimde olduğunu söyleyebiliyoruz. Temel özgürlüklere, hak ve ihtiyaçlara erişim bireylerin esenlik halini desteklerken, hak ihlalleri ve kısıtlamaları ise bireylerin ruh sağlığını olumsuz yönde etkileyebiliyor. Bu karşılıklı ilişkiyi hormona erişim konusunda da yeniden hatırlıyor olacağız. 

 

Hormon erişimin yanında aslında genel itibariyle cinsiyet uyum sürecinin öz-belirme, otonomi, kişinin kendi cinsiyetini tanımlaması, kendilik deneyimi, özsaygı, kişilerarası ilişiler, sosyal destek, beden memnuniyeti, cinsellik vb. alanlarda ruhsal açıdan dinamik bir süreç olduğunu söyleyebiliriz. Hormon bakımından yararlanma ile ilgili yapılan çalışmalar hormon kullanımına başlamakla birlikte 6 ay ve/veya 12 ayda depresyon, kaygı ve bedenselleştirmede anlamlı şekilde düşüş olduğunu ortaya koymuştur.  Erişilen verinin kısıtlarına rağmen hormon bakımının yaşam kalitesinde iyileşme ile ilişkili olduğu da belirtilmektedir ve oldukça önemli bir nokta olarak hiçbir çalışma hormon kullanımının ruh sağlığına zarar verdiğine dair bir bulgu ortaya koymamıştır.Başka bir çalışma ise hormon erişimin ile sosyal destek ve sağlık temelinde yaşam kalitesinin arttığını, depresyon, kaygı, stres ve öfke duygusunda azalma görüldüğünü ortaya koymuştur. Bu noktada temel sağlık hakkına ve hormona erişimin ruh sağlığı açısından doğrudan etkileri olduğunu da belirtebiliriz. Hormona erişim ile ilgili kısıtlanmada özellikle dünyanın yakın zamanda yaşamış olduğu pandemi deneyiminin göstergelerine bakmak ve elbette çeşitli faktörleri de göz önünde bulundurarak bu deneyimi görmek anlamlı olabilir. Covid-19 barınma, güvenli-barınma, sosyalleşme ve sosyal destek ağları, geçim kaynaklarına erişim ve istihdam gibi birçok yaşamsal alanımızı etkiledi; ruhsal etkilerini de bir süre daha deneyimleyecek ve gözlemleyeceğiz. Covid-19 sürecinde sağlık sistemlerinin karşılayabileceği kapasitenin üzerinde popülasyonu etkileyen pandemi deneyimi ve sağlık hizmetlerindeki acil desteğin covid-19 enfekte olmuş kişilere yönlendirilmesi sebebiyle temel sağlık hakkı ve ihtiyacına erişimde tüm dünyada zorluklar yaşandı. Bununla birlikte Transgender Avrupa’nın 2021 yılı raporuna göre pandemi döneminde hormon kıtlığı yaşandığından ve pandemi ile artan yoksullaşma ile trans deneyimi olan kişilerin hormona erişiminde engellerin arttığından bahsetmektedir. Bir başka araştırma ise kişilerin üçte birinin hormona erişimlerinin azaldığını ya da kısıtlı dozları uzun dönemde kullanmak üzere ölçerek ayırma yoluna gittiğini ortaya koymuştur. 76 ülkede Covid-19’un erken dönem etkilerini ekonomi, ruh sağlığı ve cinsiyet uyum kaynakları açısından soruşturan bir araştırma trans deneyimi ve nonbinary olan kişilerin yaklaşık yarısının cinsiyet uyum kaynaklarına erişimlerinin azaldığını ve yaklaşık yüzde 40’ının ise kendi cinsiyetine göre yaşamanın olumsuz etkilendiğini belirtmişlerdir. Kaynaklara kısıtlı erişimin depresyon, kaygı ve intihar düşüncesinde artışa sebep olduğu belirtilmiştir. Eş zamanlı olarak aynı araştırma hormona erişimdeki kısıtlılığında da artan strese sebep olduğunu ortaya konulmuştur. Kişiler bu süreçte dayanıklılarını ise umut kaynaklarının olması ve duygusal destek bulabilmek olarak tanımlamışlardır. Bu noktada temel sağlık hakkına ve hormona erişimin kısıtlanmasının ruh sağlığı açısından doğrudan etkileri olduğunu da belirtebiliriz. 

 

Yazının girişinde belirtildiği üzere Türkiye’de hormon stoklarının daralması ve kötüleşen ekonomik göstergelerle birlikte hormona gelen zamlar nedeniyle hormon erişimde zorlukların yaşanması sebebiyle birçok trans deneyime sahip kişinin hormon bakımından mahrum bırakıldığını; artan yoksulluk ve yoksunluk nedeniyle temel sağlık haklarına ve ruh sağlığı hakkına erişemediklerini ve ruhsal etkiler deneyimleme olasılıklarını söylemek mümkün diye düşünüyorum. Bu noktada trans deneyime sahip kişilerin deneyimlerini “duymak” ve “duyurmak” hormon erişimin önündeki engelleri hafifletmek açısından oldukça önemli ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Yogyakarta İlkeleri bağlamında hak tartışmasını ötesinde otonomi, kendini belirleme ve yaşamsal bütünlük açısından eşitlik anlamında gerekliliktir.

 

Sosyal medya hesapları: 

Instagram: hormonaerisim

Twitter: @Hormona_erisim

  

1 BİA Haber Merkezi, İlaç yoklarına “geçici” çözüm: 508 kalem ilaca zam, 29.04.2022. https://m.bianet.org/bianet/yasam/261189-ilac-yoklarina-gecici-cozum-508-kalem-ilaca-zam

2 HormonbakımıkavramıWPATH (World Professional Association for Transgender Health: Transgender Sağlığı için Dünya Meslek Örgütü) tarafından kullanılmaktadır. Bknz.gender-affirminghormonalcare.

3 Bknz. Somatizasyon

https://www.liebertpub.com/doi/full/10.1089/trgh.2015.0008

https://academic.oup.com/jes/article/5/4/bvab011/6126016?login=true

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/19359705.2011.581195

https://kaosgl.org/haber/pandemi-sirasinda-artan-yoksulluk-translarin-cesitli-hormon-ve-ilaclara-erisimine-engel-oldu

https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0254215

https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0254215

10 Bknz. Yogyakarta İlkeleri, İlke 14: Yeterli Yaşam Düzeyine Sahip Olma Hakkı, İlke 17: En Yüksek Sağlık Standardına Erişebilme Hakkı, İlke 32: Bedensel ve Zihinsel Bütünlük Hakkı